Kutub-i Sitte'den kabul edilen "es-Sünen"
isimli eserin müellifi. Hicri üçüncü yüzyılın önde gelen
hadis hafızlarındandır. İsmi; Ebû Abdullah Muhammed
b. Yezid b. Mâce el-Kazvim, Mevla Rabîa.
İbn Mâce adıyla meşhur olan müellifin
adının menşeî ihtilaflıdır. Bir rivayete göre
Mâce dedesinin ismidir. Tercih edilen görüşe göre Mâce babasının
ismidir. Kelime farsça kökenlidir. Firûzâbâdî Kamusunda Mâce'nin
babasına ait bir lakap olduğunu söylemiştir.
İbn Mâce'nin isminin okunuşu hadisçiler
arasında ihtilaflı bir konudur. Bazıları İbn Mâceh
şeklinde okumuşlar. Bazı hadisçiler de İbn Mâcete
şekliyle söylemişlerdir. Türkçe'de kelimenin sonundaki
yuvarlak te harfi okunmadığından dilimizde bu hadisçinin
ismi ibn Mâce olarak meşhur olmuştur.
İbn Mâce Kazvîn şehrinde H. 209
yılında dünyaya gelmiştir. H. 273 yılında
Ramazan'ın bitimine sekiz gün kala Pazartesi günü vefat etmiştir.
İbn Mâce dönemin önde gelen hadisçilerinden
ders okumuş ve hadis dinlemiştir. O'nun hocaları
arasında şunları sayabiliriz: Muhammed b. Abdillah b.
Numeyr, Abdullah b. El-Muaviye, Hişam b. Ammâr, Dâvud b. Ruseyd,
Ebûbekir b. Ebi Şeybe, İbrahim b. el-Münzir el-Hazâmî. Bu
saydığımız âlimler dönemin meşhur hadisçileri
İbn Mâce'nin önemli hocalarıdır. ibn Mâce'nin hadis aldığı
şeyhlerin sayısı ise daha fazladır. Talebeleri
arasında şu hadisçileri sayabiliriz: Muhammed b. İsa
el-Ebherî, Ebû'l-Hasan el-Kattân, Süleyman b. Yezîd el-Kazvînî,
Ahmed b. İbrahim el-Kazvînî, İshâk b. Muhammed el-Kazvınî.
Bu talebeler İbn Mâce'nin yüzlerce talebesinden birkaç tanesidir (Zehebî,
Tezkiretü'l-Huffâz, II, 183).
Dönemin ilmî geleneğine uygun olarak İbn Mâce
çeşitli beldelere ilim seyahatları (rıhle)
yapmıştır. Irak, Basra, Kûfe, Bağdad, Mekke,
Şam, Mısır ve Rey beldelerini hadis ilmini öğrenmek
ve hadis yazmak için dolaşmıştır. Bu
şehirlerdeki meşhur hadisçilerle ve büyük âlimlerle görüşmüş,
onlardan ilim almıştır. İbn Hallikân O'nun hakkında
"hadis ilminde imâm ve hadis ilimleri ile ilgili bütün
disiplinlerde otorite sahibiydi" demiştir (İbn Hallikân,
Vefâyâtu'l-A'yân, III, 407).
İbn Mâce'nin tefsir ve tarih ilimlerinde de geniş
bilgisi vardır. Kur'ân tefsiri ile ilgili bir eseri ve güzel bir
tarih kitabı vardır (Ebü'l-Ferec İbnu'l Cevzî,
el-Muntazam, V, 90).
Sünen-i İbn Mâce
İbn Mâce'nin Sünen'i diğer sünenler arasında
tertibinin güzelliği ve zevâidinin çokluğu ile temâyuz etmiştir.
ibn Mâce'nin en önemli meşhur eseridir. Bu eserde hadisler
fıkıh bablarına göre tertip edilmiştir. Eserin
mukaddime bölümünde ise sünnete ittibanın önemi bidat'tan sakınmanın
gereği ve bu meselelere tealluk eden konularla ilgili hadisler bir
araya getirilmiştir. Bundan dolayı da "Sünen"
grubundan kabul edilmiştir.
İbn Mâce bu eserini telif ettiğinde dönemin
büyük hadis tenkitçisi Ebû Zur'a er-Razî'ye sunmuştur. Ebû
Zur'a Sünen hakkında şunları söylemiştir: "Bu
kitap halkın eline geçerse mevcut hadis kitaplarının çoğunun
yerini alacağını zannediyorum" ibn Mâce'nin
eserindeki zayıf hadisler için Ebû Zur'a "isnadı
zayıf olan hadislerin otuzu geçmeyeceğini ümit ediyorum"
demiştir.
İbn Mâce'nin Sünen'inde 37 kitap, 1515 bab ve
4341 hadis vardır. Bu rakam Sünen'in M. Fuâd Abdulbakî'nin
tahkîki ile basılan baskısındaki rakamlamaya göredir.
Sünen'de bulunan hadislerin 3002 tanesi Kütüb-i Sitte'nin diğer
beş kitabında mevcuttur. Bu beş eserde bulunmayıp
yalnız ibn Mâce'nin eserinde bulunan zevâid'in miktarı
1339'dur. Bu hadislerin sıhhat derecesi de şöyle tesbit edilmiştir.
Ricali sıka ve isnâdı hasen olanlar 199 tane, isnadı
zayıf olanlar 613 tanedir. Münker, mekzûb veya isnadı çok
fazla olması Sünen'in değerini artırmaktadır. Belki
de Dârimî (ö. 255)'nin eserinin yerine Kütüb-i Sitte'nin altıncı
kitabı olmasının en büyük sebebi İbn Mâce'nin
Sünen'indeki bu diğer beş hadis kitabında bulunmayan
hadislerin sayısının çokluğudur.
İbn Mâce'nin eserini Kütüb-i Sitte'den ilk
kabul eden İmam Muhammed b. Tâhir el-Makdisîdir. Makdisî "Şurutu'l-Eimmeti's-Sitte"
isimli eserinde altıncı eser olarak İbn Mâce'nin eserini
almış ve bu dönemden sonra bu şekilde
yaygınlaşmıştır. Zehebî ibn Mâce'nin eseri hakkında
"güzel bir kitaptır. Vâhi hadisleri onun güzelliğini
gidermese daha iyi olurdu. Ancak bunlar da fazla değildir" (Zehebî,
a.g.e, II, 189).
Sünen'in meşhur ravileri şunlardır:
Ebu'l-Hasan el-Kattân, Süleyman b. Yezid, Ebû Ca'fer Muhammed b.
İsa ve Ebû Bekr Hâmid el-Eherî'dir.
Şâmil İA.